กิจกรรมและงานดนตรีในบ้านดุริยประณีต (ในอดีต)

กิจกรรมและงานดนตรีในบ้านดุริยประณีต

กิจกรรมในอดีต

1.      1. การบรรเลงดนตรีและขับร้องเพลงไทย  จัดในรูปแบบบรรเลงเพื่อการฟัง ในรูปแบบของวงจะเป็นวงปี่พาทย์ไม้นวม วงปี่พาทย์ไม้แข็ง วงเครื่องสาย วงมโหรี และวงอื่นๆ แยกลักษณะงานได้ดังนี้

1.1 การบรรเลงดนตรีและขับร้องเพลงไทยทางสถานีวิทยุกระจายเสียง ยกตัวอย่าง 3 สถานีคือ สถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย กรมประชาสัมพันธ์ ,สถานีวิทยุศึกษา ของศูนย์เทคโนโลยีทางการศึกษา กรมการศึกษานอกโรงเรียน กระทรวงศึกษาธิการและสถานีวิทยุ ท.ท.ท.

1.2การบรรเลงดนตรีและขับร้องเพลงไทยทางโทรทัศน์ สถานีโทรทัศน์ได้แก่ ไทยทีวีช่อง 4 หรือไทยทีวีสีช่อง 9 ได้แก่รายการ เพลินเพลงกับนฤพนธ์  ลับแลกลอนสด  เลื่อมลายเบญจรงค์ ,สถานีวิทยุโทรทัศน์ กรมประชาสัมพันธ์ ช่อง 11 รายการ สาระสังคีตและสถานีโทรทัศน์อื่นๆ

ภาพการขับร้องเพลงไทยในรายการเพลิดเพลินกับนฤพันธ์ ช่อง๔บางขุนพรหม

1.3.การบันทึกดนตรีของคณะดุริยประณีต

1.4.การประกวดขับร้องเพลงไทย มีการประกวดขับร้องเพลงไทย ซึ่งเป็นสมัยรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงคราม ปีพ.ศ.2537-2538 เป็นผู้ประสานงาน การจัดประกวดการขับร้อง “เสียงใสลายคราม” การประชันวงปี่พาทย์

1.5.การประชันวงดนตรีไทย ลักษณะพิเศษของดุริยประณีต มีดังนี้

 1) แต่งเพลงนำเฉพาะก่อนการบรรเลงของคณะดุริยประณีต ตัวอย่างเช่น ก่อนบรรเลงโหมโรงเพลงศรีสังคีตจะมีเพลงนำก่อนทำนองเพลงมีลักษณะลีลาเป้นการประสานเสียงแนวคล้ายกับทำนองเพลงสากล

2) ปรับแต่งลุกหมดและเพลงหางเครื่องแบบแปลกหรูหราตามเพลงเกร็ด 3 ชั้นที่บรรเลงมาก่อนแล้ว และออกตามภาษา เช่น เพลงสุริโยทัย เถา ออกลูกหมดหางเครื่อง มีการเดี่ยวเครื่องดนตรีแต่ละชนิดรอบวง การเน้นเดี่ยวกลองสองหน้า

3) เน้นลีลาโลดโผน เอาใจตลาด บรรเลงแล้วคนดูสนใจ ตื่นเต้น เร้าใจเป็นอันมาก มีการข่มขวัญคู่ประชันโดยใช้วิธีการขับร้องและบรรเลงดนตรี ใช้คำร้องที่ข่มขวัญคู่ประชันเวลาที่ต่างวงบรรเลงหรือการเดี่ยวเครื่องนั้น เวลาใกล้จะจบเพลงนั้น วงดุริยประณีตจะบรรเลงทับวงคู่ต่อสู้ช่วงวรรคท้ายของเพลงที่บรรเลง เป็นการข่มให้ขวัญเจริญกระเจิง

4) มีการแสดงเดี่ยว ใช้ลีลาการเดี่ยวที่แปลกแตกต่างไปจากปกติ เน้นเรื่องความสามารถเฉพาะเครื่องดนตรีเป็นสำคัญ เช่น เดี่ยวระนาด 5 ราง เดี่ยวฆ้องมอญ 3 ราง การนอนเดี่ยวเครื่องดนตรี เดี่ยวเพลงโดยนักดนตรี 2 คน เช่น การประชันกับผู้ใหญ่ประเสริฐ

ลักษณะการประชันวงดนตรีของวงบ้านบางลำพู มีการประชันวง 2 รูปแบบ

1.การประชันวงหน้าพระที่นั่ง

การประชันวงหน้าพระที่นั่งของวงบ้านบางลำพูครั้งสำคัญ ได้แก่ การประชันปี่พาทย์หน้าพระที่นั่งวังลดาวัลย์ และการประชันวงปี่พาทย์หน้าพระที่นั่งที่มหาวิทยาลัยมหิดล ศาลายา

2.การประชันวงแบบชาวบ้าน

มักจะมีผู้มาติดต่อให้ไปบรรเลงประชันวงตามงานต่างๆ ส่วนใหญ่จะอยู่ในเขตภาคกลาง วงที่นำไปประชันมักจะเป็นวงปี่พาทย์ไทยหรือวงปี่พาทย์มอญ โดยมีทั้งแบบหาไปประชันและประชันโดยบังเอิญ

ภาพการประชันปี่พาทย์ระหว่าง บ้านดุริยประณีต กับ บ้านบางกะปิ

1.6.การบรรเลงดนตรีตามงานต่างๆ ให้แก่เจ้าของงานตามแหล่งต่างๆ มีหลายรูปแบบ ดังนี้

1) การบรรเลงและขับร้องให้แก่เชื่อพระวงศ์ต่างๆ

2) การบรรเลงดนตรีไทยในห้องอาหารพิมาน

3) การบรรเลงดนตรีไทย ณ สังคีตศาลา

4) การบรรเลงดนตรีไทยที่สาขานาเกลือ

1.       2. การบรรเลงดนตรีประกอบการแสดงและการละเล่นต่างๆ

1.1   การบรรเลงดนตรีประกอบการแสดงประเภทต่างๆ

2.1.1. โขน  กำเนิดมาจากการละเล่นดึกดำบรรพ์หรือชักนาคดึกดำบรรพ์ โดยผู้ชายที่แสดงจะสวมหัวโขนหรือหน้าโขนมาแสดง วงบ้านบางลำพูจะนิยมบรรเลง 2 ลักษณะ

คือ โขนหน้าไฟ นิยมนำมาแสดงก่อนเผาศพ วงบ้านบางลำพูส่วนใหญ่จะนำโขนไปแสดงเรื่อง รามเกียรติ์ และโขนฉาก ซึ่งแสดงตามห้องอาหาร การแสดงโขนตามห้องอาหารประจำคือ ห้องอาหารพิมาน ที่ถนนสุขุมวิท นิยมแสดงตอน ยกรบ

2.1.2. ละครดึกดำบรรพ์  กำเนิดในสมัยรัชกาลที่ 5 โดยมีการแสดงโอเปร่าเป็นแบบอย่าง วงดนตรีที่ใช้ในการบรรเลงในละครดึกดำบรรพ์ คือ วงปี่พาทย์ของวงกรมศิลปากร หรือวงดุริยประณีตบรรเลงประกอบทุกครั้ง ละครเกือบทุกเรื่องของสมภพ จันทรประภา มีผู้บรรจุเพลงก็คือ ครูสุดจิตต์ ดุริยประณีต ตัวอย่าง แผ่นเสียงลองเพลย์ของคณะดุริยประณีตบันทึกกับบริษัทกมลสุโกศล  และแผ่นเสียงลองเพลย์ตราโคลัมเบีย ทำแผ่นเสียงที่ประเทศอินเดียโดยใช้บทขับร้องเรื่องอิเหนา

2.1.3. ละครพันทาง  ละครเป็นลักษณะผสมระหว่างละครในและละครนอก เมื่อตอนใดที่เป็นการแสดงเกี่ยวกับชาติอื่นๆจะมีการแต่งกายตามชาตินั้นๆและบรรจุเพลงของชาตินั้น จึงเรียกว่า “ละครพันทาง” วงบ้านบางลำพูได้นำเอาบทละครเรื่องราชาธิราชตอน “ลาวแก่นท้าวกัดนิ้ว”มาบรรจุเพลงมอญพม่าโดยครูชื้น ครูชั้น ดุริยประณีต ทำให้ทำนองเพลงนั้นเหมาะสมเข้ากับเหตุการณ์เรื่องราวของละครเป็นอย่างมาก อีกทั้งได้นำเอาวงปี่พาทย์มอญมาบรรเลงประกอบ ทำให้ได้อรรถรสมากยิ่งขึ้น 

2.1.4. ละครร้อง ลักษณะละครเป็นเรื่องของชาวบ้านสามัญ มีการขับร้องโดยต้นเสียง มักจะเป็นนักละคร มีลูกคู่คอยร้องรับใช้วงปี่พาทย์ไม้นวมในการแสดง วงดุริยประณีตได้ร่วมงานละครร้องกับคณะละครแม่บุนนากโดยครูศุขเป็นหัวหน้า

2.1.5. หุ่นกระบอก บ้านดุริยประณีตได้บรรเลงดนตรีประกอบการแสดงหุ่นประกอบสมัยช่อง4 และช่อง9 นิยมแสดงเรื่องพระอภัยมณี

2.2. ลิเก ลิเกได้เปลี่ยนแปลงจากลักษณะการสวดของแขกเจ้าเซ็นผสมกับการเล่นออกภาษาแบบไทยๆ มาเป็นลักษณะของการละคร วงดุริยประณีตมีการบรรเลงประจำวิกลิเกโดยเริ่มต้นขึ้นในสมัยครูสุข รับบรรเลงดนตรีปี่พาทย์ประกอบการแสดงลิเกของวิกตาช่วงปี 2495 จอมพลป. พิบูลสงคราม ได้จัดประกวด “ลิเกต่อต้านคอมมูนิสต์ชิงถ้วยทองคำ” ทางบ้านดุริยประณีตก็ได้ส่งคนมาร่วมแสดง

2.3. สักวา สักวาเป็นมหรสพสำหรับการเล่นสนุกในทางน้ำของไทยมีมาตั้งแต่สมัยอยุธยา ตัวอย่างงานที่ไปบรรเลงดนตรีประกอบการแต่งสักวา เช่น รายการลับแลกลอนสด รายการสังคีตภิรมย์

      2.4.การเล่นสิงโตญวน นายโชติเป็นคนเชิดสิงโตญวณซึ่งนับว่าเป็นคนสำคัญในการละเล่น

1.      3. กิจกรรมการเรียนการสอนดนตรีไทย

กิจกรรมการเรียนการสอนดนตรีไทยในบ้านดุริยประณีตโดยมีวัตถุประสงค์

3.1.เพื่อการประกอบวิชาชีพ มีผู้เรียน 2 ลักษณะ คือ

3.1.1.บุคคลภายในตระกูล แบ่งเป็น

สมัยครูศุข  นางแถม และครูโชติ  มีการเรียนการสอนแบบตัวต่อตัวและเป็นหมู่คณะ ลูกศิษย์ที่มาเรียนจะเน้นคนที่เรียนปี่พาทย์มากกว่าคนเครื่องสาย ในรุ่นของครูศุข ครูโชติ และครูชื้น เน้นรูปแบบของบ้านเครื่อง ให้ความสำคัญกับงานที่จะต้องไปประกอบอาชีพ

สมัยครูสุดจิตต์ มีวิธีถ่ายทอดเหมือนรุ่นก่อน แต่บุคคลที่จะถ่ายทอดนั้นจะเป็นผู้อาวุโสภายในครอบครัว และลูกศิษย์คนสำคัญของบ้าน

    3.1.2.บุคคลภายนอกตระกูล

จะมีการฝากตัวเข้ามาเป็นศิษย์ และมีการรับเชิญจากสถาบันการศึกษาต่างๆ หน่วยงานราชการหรือหน่วยงานเอกชน

3.2. เพื่อความเพลิดเพลิน ส่วนใหญ่จะเป็นบุคคลภายนอกที่มีความสนใจที่ชื่นชอบในเรื่องดนตรีไทย นิยมบรรเลงดนตรีเพื่อเป็นการผ่อนคลายความตึงเครียดจากการทำงานหรือเป็นการส่งเสริมให้บุตรหลานมีทักษะเพื่อใช้ในการศึกษาต่อโรงเรียนหรือมหาวิทยาลัยต่อไป

3.3.พิธีไหว้ครูดนตรีไทย มีพิธีกรที่เป็นครูอาวุโสเป็นผู้อ่านโองการไหว้ครู การกำหนดวันในการจัดงานพิธีไหว้ครูดนตรีไทยส่วนใหญ่จัดในวันพฤหัสบดีในเดือนตุลาคมของทุกปี สถานที่จัดงานคือบ้านเครื่องหรือบ้านที่ครูสุดจิตต์อาศัยอยู่ ผู้ร่วมงานประกอบไปด้วยนักดนตรีภายในและภายนอกบ้าน

ภาพพิธีไหว้ครูโดยมีครูมนตรี  ตราโมทเป็นผู้อ่านโองการ

ภาพกิจกรรมการเรียนการสอนดนตรีไทย

1.     4.  กิจกรรมการสร้างเครื่องดนตรีไทยขาย  แต่เดิมนั้นเป็นกิจการของครอบครัวนางแถม ต่อมาสร้างเป็นโรงงานและขายเครื่องดนตรี เมื่อมีร้านขายเครื่องดนตรีมากขึ้น บ้านดุริยประณีตจึงเปลี่ยนมาเป็นนายหน้าสั่งเครื่องดนตรีจากร้านค้าอื่นๆแทน

2.      5. การแต่งเพลง ได้แก่ เพลงโหมโรงศรีสังคีต 3 ชั้น ของครูโชติ ที่นำเอาเพลงสีนวลมาแต่งขึ้นเป็น 3 ชั้นใช้สำหรับเป็นเพลงโหมโรง เพลงโหมโรงราชินี ของจ่าสิบเอกสมชาย ดุริยประณีต นำทำนองเพลง “นางฟ้าจำแลง”มาดัดแปลง เพลงโหมโรงมอญพายัพ ของนายชื้น ดุริยประณีต เป็นต้น